Yazıyı Kırmançki/Zazaki yazsa idim başlığı hemra veya emra diye kullanırdım.
Persçe hembaz/enbaz; ”ortak”, ”katılımcı” veya ”aynı”, ”benzer” kullanılan şeylere dair anlamında olup cümle içinde farklı şekilde de kullanılır. (H. Hübschmann, Persische studien, s. 18) Doğu Dersim’de ‘’olvoz‘’ batı Dersim’de ‘’albaz‘’ kimi Zaza bölgesinde ‘’umbaz-embaz’’ veya ‘’onbaz’’ denmekte olup ”aynı yaşta olan, akran” veya kimi zaman ”arkadaş” anlamında kullanılmaktadır. Ancak bu kelime yoldaş sözcüğünü karşılamamaktadır.
* * *
Çoğunluğu anlamını bilmese bile, telafuzu kolay, kulağa hoş gelen, güzel vede kimi milliyetçilerce öz Türkçe sanıldığı için son 40-50 senede birçok Türk oğluna Emrah-Emre ismini vermiştir. Oysaki bu isim Türkçe değildir. Öyleyse ismin kökenine bir bakalım!
Emrah Persçe: Hemrah
Taliş: Hemro, Hemrah
Tatca: Hemrah
Sorani: Hevro
Beluci: Amrah, Amra
Kurmanci: Hemre
Kırmançki/Zazaki: Hemra
Hemrah sözcüğü ve varyantları bütün bu İrani dillerde; ”yol arkadaşı, yoldaş” anlamındadır. Emrah etimolojik olarak hem ve rah kelimelerinin birleşiminden oluşmuştur. Persçe ham هم de, dahi (edat), bir, beraber, aynı (önek) << Ahemidce/Avesta hama bir, beraber, aynı << HintAvrupa *sem- a.a.
Not: Aynı Hintavrupa kökünden EYun ʰomós, Lat simul, İng same, Sans sam(a)- “bir, beraber, aynı”. (Nişanyan sözlük)
Kurdi dillerde ise hem olarak kullanılmaktadır. Persçe rāh/rah ره/راه yol (~ Pehlevi rās/rah a.a. ≈ Avestan raithya- a.a. (Kaynak: Barth sf. 1508)≈ Sanskritçe rathyā a.a. (Nişanyan sözlük)
Yol, Kırmançki ra, Kurmanci re demek olmaktadır.
Bu arada, Linguistik anlamda bilmediğimiz bir şekilde Persçe Hemrah sözcüğü Türkçeye ilk ‘’h’’ sesi düşerek Emrah ve kimi zaman ise tıpkı Kurdi dillerdeki gibi sondaki ‘’h’’ sesi de düşerek Emre halini almıştır. Bu, linguistik durumun izaha muhtaç olduğunu bu kısma bir soru işareti olarak eklemek isterim.
* * *
Eski İranik Mitra inancı, devamında Mani ve Mazdek dinlerinde insan ruhu bir şekilde Tanrıdan kopup Maddi dünyaya gelir. Sonrasında insan ruhunun bedenden bedende geçerek yaşam serüvenini sürdürdüğüne inanılırdı. Maddi dünyanın geçici bir durak olduğuna inanırlardı. Dolayısıyla, insanın maddi dünyadaki macerasının sonunda geldiği odak olan Tanrıya tekrardan gidileceğine inanılırdı. Onlar için bütün bu süreç bir nevi ‘’tüketilecek yol‘’ olarak algılanırdı. Benzer bir düşünce sisteminden gelen Platonculuğun da Mani ve Mazdek dinlerini bu noktada etkilediğini kısa bir bilgi notu olarak belirtmeliyim.
Yine bu inanç mantığı geleneğinden gelen Rae Haq/Alevilik de tamda bu yüzden kendi itikadını bir ”yol inancı” olarak Rae Haq (doğru-gerçek yol) olarak tanımlamıştır.
* * *
İslamın İran coğrafyasına gelip hakimiyet kurmasından sonra müslüman olan İranlılar bu eski inanç mantığını bir şekilde islamın içine sokmuştur. Akabinde onu islam ile uyumlu hale getirmiş, sonuçta ”İrani islam” meydana çıkmıştır. Bütün bunlar olmadan evvel islam ilhakı dönemi başlarında keşmekeş bir ortam meydana gelmiştir. Sonuçta islamın siyasi-teolojik baskısı nedeni ile İranileşmiş islam ortaya çıkmıştır. Kimileri ise bu İrani islama ”tasavvuf islamı da” demektedir. Ne derece ‘’islam olduğu tartışmalı’’ kimi sufi ve tarikatları ile Alevi Dergahları üzerinde de bu inanç mantığının devam ettiğini belirtmek gerekmektedir.
İşte bu tarikat ve Dergahlarda daha çok nitelikli veya önde olan Derviş ve dini lidere bir ünvan olarak ‘Emre/Emrah’ denmiştir. (Die schia, Heinz Halm) Buna örnek olarak ise Yunus Emre, Taptuk Emre’yi v.s. göstermektedir.
* * *
Rae Haq ve diğer Platoncu (veya etkilenen) inançlarda; Tanrıdan geldik, Tanrıya gideceğiz” desturu hakimdir. Bu noktada; ”Hak ile Hak olmak” için işte bu meşakatli, sudur olunan odağa tekrardan gidecek bir yol başlayacaktır. İşte bu yolda talibe; ”yoldaş veya yol mürşidi” olan Hemra (Emrah, Emre) yol gösterecektir.
Farklı bir izah ile Emrah; zahiri alemden batıni aleme geçiş sürecini bizlere anlatmaktadır.
