23 Ekim 2011 günü meydana gelen Van-Erciş merkezli deprem ile 9 Kasım 2011 günü yaşanan Van-Edremit merkezli deprem kentte büyük bir yıkıma neden olmuştu. Deprem sonrasında göç veren kent, son yıllarda yeniden göç almaya başladı ve plansız göçlerin neden olduğu yığılmanın getirdiği yapılaşma süreci geçirdi. Şu sıralar kent genelinde, yol ve imar sorunlarının yanı sıra düzensiz, plansız, denetimsiz ve merkezde yoğunlaşan çarpık bir kentleşme oluşmuş durumda.
Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığının (AFAD) hazırladığı rapora göre; konut, işyeri ve ahır bazında; 48.689 yıkık/ağır hasarlı (%26), 22.483 orta hasarlı (%12) ve 73.058 (%39) az hasarlı yapı tespit edildi. Hasarsız yapıların, incelenen tüm yapılar içerisindeki oranının yaklaşık %23 olduğu belirtildi. Dolayısıyla her 100 yapıdan yaklaşık 77’si farklı derecelerde hasar gördü.
Van aradan geçen 12 yıllık zaman içerisinde depremi de unutamadı, depremin izlerini de silemedi. Yıkılan binaların yerine yenileri yapılsa da kentin deprem direncinin artırılması, deprem konusunda bir master plan oluşturulması, olası depremle ilgili tedbir alınması konusunda adımlar atılmadı. Uzmanlara göre hala binlerce binanın yorgun ve dirençsiz olarak kullanıldığı kent için bir taraftan da yeni deprem uyarıları yapılırken, aktif fayların geçtiği 45 il arasında yer alıyor.
TBMM’ye soru önergesi
Deprem olasılığı uzun yıllardır kentin gündeminde. 12 yıl geçmesine rağmen depremin yarattığı tahribatlara ve tedbirlere ilişkin çağrılar yapılıyor. HEDEP Van Milletvekilleri depreme ve depreme dönük alınması gereken tedbirlere ilişkin TBMM Başkanlığına Meclis Araştırması Önergesi verdi. HEDEP Van Milletvekilleri Pervin Buldan, Zülküf Uçar, Gülcan Kaçmaz Sayyiğit, Sinan Çiftyürek, Gülderen Varli, Mahmut Dindar’ın meclise sunduğu önergede, Meclis Araştırma Komisyonu’nun kurulması gerektiğini söyledi.
“ Alınması gereken tedbirler belirlenmeli”
Milletvekilleri, yaptıkları ortak açıklamada “ Yüzlerce insanın yaşamını yitirdiği, binlercesinin yaralandığı Van depreminde de benzer bir durum yaşanırken esnafın yaşadığı ekonomik sorunlar ve yurttaşların barınma sorunları hâlâ devam etmektedir. Aktif deprem fay hattında olan Van’da sıklıkla depremler meydana gelirken yıkılmayan hasarlı binaların sayısının 12 bin civarında olduğu tahmin edilmektedir. Bu nedenle Van depremine bağlı olarak esnafın ve yurttaşların devam eden sorunlarının tespit edilerek alınabilecek tedbirlerin belirlenmesi ve olası depremlere karşı hazırlıkların yapılması amacıyla Anayasa’nın 98’inci, İçtüzüğün 104’üncü ve 105’inci Maddeleri gereğince Meclis Araştırması açılmasını saygılarımla arz ederiz.” İfadelerini kullandı.
Açıklamada kentte bulunan hasarlı ve metruk binaların varlığına değinildi. “ Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığının (AFAD) hazırladığı rapora göre; konut, işyeri ve ahır bazında; 48.689 yıkık/ağır hasarlı (%26), 22.483 orta hasarlı (%12) ve 73.058 (%39) az hasarlı yapı tespit edilmiştir. Hasarsız yapıların, incelenen tüm yapılar içerisindeki oranının yaklaşık %23 olduğu belirtilmiştir. Dolayısıyla her 100 yapıdan yaklaşık 77’si farklı derecelerde hasar görmüştür. Depremin il ve ilçelerde yarattığı büyük tahribata rağmen bugüne kadar deprem olgusu kapsayıcı ve ciddi bir şekilde ele alınıp etkileri ortadan kaldırılmamış, önleyici tedbir noktasında bir çalışma yapılmamıştır.”
“Kent esnafı için Kanun’da belirtilen uygulamalar devreye konulmadı”
Kentte depremden etkilenen esnafın durumuna dikkat çeken milletvekilleri, deprem sonrasından kanunun devreye konulmadığını ifade etti; “ Pazarcık-Elbistan depremlerinde olduğu gibi Van’da da depremin akabinde arama – kurtarma ekiplerinin bölgeye sevkinde ortaya çıkan ihmal ve yanlışlar, kurtarma çalışmalarında farklı ülkelerin hızlıca katılımının önünün açılmaması ve Van’ın afet bölgesi ilan edilmemesi depremin etkilerinin bugün de devam etmesine neden olmuştur. Oysaki geçmiş yıllarda Karadeniz Bölgesi’ndeki sel felaketlerinde ve Sakarya depreminde doğru bir şekilde afet bölgesi ilanına gidilerek yaralar sarılabilmiştir. Yine Sakarya depreminin ardından 4731 Sayılı Kanun gereğince Sakarya esnafının bir kısım borcu silinirken Van esnafı için Kanun’da belirtilen uygulamalar devreye konulmamıştır. Bununla nüfusunun büyük bir bölümü aylarca şehir dışında yaşamak zorunda kalan halk ile işyerleri bir yıldan fazla sürede kapalı olan esnaf yok sayılmıştır. Her ne kadar esnafın biriken vergi borcunun terkin edileceği sözü verilse de sözler tutulmamış, mücbir sebep halinin sona ermesiyle ertelenen borç ve kredi ödemeleri esnaf için ciddi bir soruna dönüşmüştür.”
“Halk borç batağına sürüklendi”
Açıklamada, TOKİ tarafından yapılan evlerin yüksek maliyetlerle halka satıldığı belirtildi. İnsanların borç bataklığına sürüklendiğinin altı çizildi ve şu şekilde devam edildi; “TOKİ marifetiyle yurttaşların mevcut arsaları düşük bedellerle alınırken kat mülkiyeti karşılığında ise yüksek bedellerle kendilerine satılmıştır. Bunun yanında hazine arazileri de TOKİ’ye bedava tahsis edilmesine rağmen konutlar üzerinden yoksul halk adeta borç batağına sürüklenmiştir. Bunun yanında TOKİ konutlarında ulaşım, kanalizasyon, su ve elektrik gibi sorunların devam ettiği de belirtilirken bazı konutlarında okul ve cami dışında diğer kamu hizmetlerinin sunulmadığı da ifade edilmektedir. Yine depremde ağır hasarlı olduğu belirtilip yıkılması gerektiği belirtilen şehir stadyumuna ilişkin de herhangi bir adım atılmamıştır.”
“Meclis Araştırma Komisyonu kurulmalı”
Açıklamanın sonunda ise kent için Meclis Araştırma Komisyonu’nun kurulması gerektiğine vurgu yapıldı. “Son olarak açıklamada şunlar yer aldı: “Bilimsel araştırmalar depremin Van’da da bir realite olduğunu ortaya koyarken sıklıkla 4 şiddetinin üzerinde depremler yaşanmaktadır. Van – Başkale’de 23 Şubat 2020’de meydana gelen 5.9 büyüklüğündeki deprem de akılda tutulduğunda Van’a ilişkin bir deprem eylem planının oluşturulması elzemdir. Çünkü depremin üzerinden yıllar geçmesine rağmen 12 bin hasarlı binanın yıkımı yapılmamıştır. Yine az hasarlı denilen binaların oluşan küçük depremlerden nasıl etkilendiği bilinmemektedir. Van’da yorgun binalar ve denetimsiz yapılar gerçeği ortadayken deprem analizlerinin yapılıp gerekli tedbirlerin alınmasına dair Hükümet’in bir planı bulunmamaktadır. Bu nedenle 23 Ekim – 9 Kasım 2011 yılında yaşanan depremlerin süregelen etkilerinin araştırılarak aktif deprem kuşağında yer alan Van’da deprem tedbirlerinin alınması amacıyla Meclis araştırma komisyonu kurulmalıdır.”
