Şehriban Türlü – İlk defa kimler tarafından ve ne zaman yapıldığı belli olmasa da insanlık tarihi kadar eski olan Deq kültürü günümüzde kendini Mezopotamya topraklarında var ediyor. Kürtlerin deq, Arapların wesm, Avrupalıların tattoo dediği eski usul dövmenin en büyük özelliği bir ömür kalıcı olması. Silinmez mürekkepten, en etkili boyadan daha etkili ve asla silinmeyen bir özelliğe sahip olan Deq, anne sütü ve isten yapılıyor.
Antik Yunanlarda, Roma’da, Mısır’da insanların dövme yaptığı biliniyor. Yine 1991 yılında Avusturya-İtalya sınırında bulunan Alpler’de buzullar arasında sıkışıp kalan, adına buz adam denilen ve 5 bin yıl önce avcılık yaptığı sırada öldüğü düşünülen kişinin bedeninde çok sayıda dövme olduğu tespit edilmiş.
Bu kadim geleneğinin yaşatıcıları giderek azalsada, Mezopotamya coğrafyasında yüzünde, elinde, kolunda Deq görmek hala mümkün. Özellikle 50 yaş üzeri kadın ve erkeklerde rastlanılan Deq, daha çok kadınlar tarafından tercih edildiği görülüyor. Deq geleneğinin Afrika kökenli olma ihtimali olsa da binlerce yıldır Mezopotamya’da yaşayan her milletten insan, vücudunun değişik bölgelerine Deq yaptırmış. Eski tarihlerde daha çok sağlık amacı ile yapıldığı bilinen Deq, insanların birbirini tanıma amacı ile de kullanıldığı da söyleniyor.
‘Deqi köyümde yapan kadınlardan öğrendim’
Deqi Kürtlerin geleneksel bir sanatı olarak tanımlayan ve motiflerini tene işleyen Fatma Temel, yaklaşık 7 yıldır deq kültürünü yaşatıyor. Deq yapımına başlama sürecini anlatan Temel, “İçerisinde olduğum toplumda zaten bu motifler vardı. O süreçlerde ilgimi çekti ve onların ne anlama geldiğini, nasıl yapıldığını araştırmaya başladım. Köyümüzde Deqli olan kadınlarla bir araya gelip konuşuyorduk. Bana başta nasıl yapıldığını anlattılar. Ancak yapmamamı günah veya ayıp olduğunu söylediler. En başında yapmayı öğrendim. Motifleri araştırmıyordum var olan motifleri kullanıyordum. Kendi üzerimde ve ailedeki kadınlar üzerinde deneyerek profesyonelliğe adım attım.”
‘Çenemde bulunan deqi gören birçok kişi tenine deqi işledi’
2019’da Diyarbakır’a üniversite okumak için gelen Temel, çenesinde bulunan deq motifinden kaynaklı okul arkadaşlarının da beğenisini topluyor. Çenesinde bulunan Deqi gören insanların şaşırdığını söyleyen Temel, sebebini şöyle açıklıyor; “Çünkü genelde biz bu motifleri yaşlı insanların tenleri üzerinde görüyoruz. Soranlara geleneksel teknik ve motifleri yaptığımı söylüyordum. Çevremdeki birçok insan yapmaya başladı. Meğer herkes Deq yapan birini arıyormuş gibi hissettim. Diyarbakır’a gelince olanaklar arttı. Mardin Derik’te yaşarken imkân yoktu çünkü araştırmalar yapamıyordum. 2021’de Deq Art’ı isimli küçük bir yer açtım. Atölyeyi açma süresi biraz sıkıntılı geçti. O süreçte öğrenciydim ve yaptığım Deq karşılığında para aldıkça burayı düzene oturtabildim.”
‘Deq kültürü sürsün istiyorum’
Motifler üzerine araştırma yapıp keşfettiği motifleri çizip arşivlediğini belirten Temel, “Motif modeli isteyenlere bu motifleri tenlerine işliyorum. Bu kültür sürsün istiyorum. Çünkü yok olmaya yüz tutmuş bir kültür. Her bir motifin bir anlamı ve bir hikayesi var. Yapılış tekniği de farklı. Dövmeden farkı her türlü simgeyi tenine işlemek yerine belirli tarihi ve anlamı olan motifler işleniyor. Anne sütü ve is kullanılarak iğne ile derinin altına işliyorum. O motifi tenlerine işleyince dile getiremedikleri hisleri bu şekilde dışa vuruyor. Bu gelenek kaybolmaya yakın olduğu için kaybolmasını istemiyorum bir Kürt kadını olarak. Buraya gelenlerde kültürün sürmesi için genellikle yaptırıyor” dedi.
