Keça Kafıroş hikayesi Kürtler arasında oldukça yaygın olan ve nesilden nesille aktarılan hikayelerden. “Kürt Monalisa” olarak da bilinen ve birkaç yıl öncesine kadar birçok evde tablosu bulunan Keça Kafiroş’un hikayesini, kahvehanesine portresini asarak soran herkese hikayesini anlatan Mahmut Bilgin isimli esnaftan dinledik.
Şenol Balı/Van
İngiltere’nin Irak’ta etkili olduğu 1920’li yıllarda Bölgesel Kürt Yönetimi’nde yaşayan saman satıcısı bir adamın 14 yaşlarındaki güzel kızı ile bir İngiliz subayının aşkına dayanan Keça Kafiroş (Saman satıcısının kızı) hikayesi, üzerinden geçen yıllara rağmen hala hafızalardaki yerini koruyor. Irak’tan İngiltere’ye giden Keça Kafiroş’un aşığı İngiliz subayı tarafından o dönemin şartlarında yaptırılan portre ise dillere destan olmuş durumda. Hala Kürtlerin evlerinde bulunabilen portre için “Kürt Monalisa” yorumları yapılıyor.
Yaşanmış büyük bir aşktan kalan tablonun, o günden bu yana birçok ressam tarafından yapılarak çoğaltıldığı ve kilimlere, battaniyelere, halılara “Keça Kafroş” hikayesi olarak işlendiği biliniyor.
Kürt Monalisa olarak da bilinen Keça Kafiroş’un portesi Van’da bir kahvehanenin duvarında
Van’da Mahmut Bilgin isimli esnaf, işlettiği kahvehanesinde asıl ismi Hatice (Xetîce) olan Keça Kafiroş’un portresini yaptırarak asmış ve soran herkese nesilden nesille aktarılan o hikayeyi anlatıyor. Bilgin, diğer sözlü kültür öğeleri gibi bu hikayenin de tarihi bir belgeyle kanıtlanmadığını ancak Kürtlerin hala önem atfettiği anlatılardan biri olduğunu söylüyor. Hikayenin içeriğine ilişkin konuşan Bilgin, şunları ifade ediyor: “Keça kafiroş birçok hikaye gibi tarihi belgelere dayanan veya kanıtlanmış bir hikaye değil. Toplumun sözlü tarih öğelerinden biridir ve yüzyıllardır anlatılageliyor. Keça Kafiroş, Rojhilat’ta (İran) yaşamış ve Irak Kürdistan’ına yerleşmiş bir ailenin kızıdır. İngilizlerin Irak’ta olduğu dönemde bir İngiliz subayı bu kıza aşık olur. Daha sonra saman satıcısı olan babasından kızını ister. Babası da ben kızımı İngilizlere vermem deyip vermiyor. Böyle olunca İngiliz subayı Keça Kafiroş’u bir şekilde alıp İngiltere’ye götürüyor. Oradaki yaşamı sırasında şu an bile Kürtlerin evlerinde bulabileceğiniz tabloyu yaptırır. Bu tabloyu yaptırdıktan sonra babasına gönderiyor ve sana söz verdiğim gibi kızına prensesler gibi bakıyorum diye mektup göndermiş. Samancı, tablodaki genç kadının kızı olduğunu görür ve gözyaşlarına boğularak tabloyu kucaklar.”
Bilgin, Keça Kafiroş hikayesi üzerine kitaplar yazıldığını, günümüz ressamlar tarafından portresinin yeniden çizilmeye çalışıldığını sözlerine ekliyor.
Mahmut Bilgin-esnaf
Bitlisname isimli haber platformunda Baran Zeydanoğlu’nun imzasıyla yer alan hikaye şu şekilde;
Hikayeye göre Keça Kafiroş (Saman satıcısının kızı), 1920’lerde İran’dan Irak Kürdistan Bölgesel Yönetimi başkenti Erbil yakınlarındaki Koya bölgesine göç eden Kürd Şikak Aşiretine mensup bir ailenin kızıdır. Asıl adı Xetîca olan Keça Kafiroş o zaman henüz on dört yaşındadır. Daha öncesinde Kermanşah’da ikamet etmiş, ancak anneleri ölünce kendisinden beş yaş küçük erkek kardeşi ve babası ile birlikte Koya’ya gelip yerleşmişler. Gelip yerleştikleri Koya’da baba bir saman dükkanı açarak oğlu ile birlikte saman satmaya başlar. Keça Kafroş ise ev işleri ile uğraşıp öğlenleri babası ve kardeşinin işlettikleri saman dükkanını ziyaret ederek onlara her gün öğlen yemeği götürür. Zamanla büyüyen ve gelişen Keça Kafroş’un zaten bilinen güzelliği artık dillere destan bir hale bürünmüş ve herkes tarafından konuşulmaktaymış. Kızın gerçek ismini bilmediklerinden tüm Koya halkı ona Kürdçe’de samancının kızı anlamına gelen ‘Keça Kafroş’ diyormuş.
Saman satıcısı babaya, İngiliz subay ile İngiltere’ye kaçan kızına ait yıllar sonra bu portre gelir
1928’de Irak ve Kürdistan Bölgesi, Büyük Britanya işgali ve idaresi altında olduğundan, Koya da dahil her yerde Britanyalı asker ve subaylar bulunmaktadır. Günlerden bir gün yine rutin bir şekilde Keça Kafroş sahip oldukları saman dükkanındaki babası ve kardeşine sefertasında öğlen yemeği götürürken, çarşı içinde devriye gezen İngiliz askerlerden biri olan bir subay, bu güzelliğiyle dillere destan olan kızı görür ve görür görmez aşık olur. Dili tutulur, dizlerinin bağı çözülür ve donup kalarak sadece Keça Kafroş’un önlerinden geçerken herkesin yaptığı gibi baka kalır. Kız çarşının sonunda ara bir sokağa girene kadar subayın da boynu o tarafa dönük olarak, herkes gibi büyük bir hayranlıkla Keça Kafroş’u sessizce o da izler. Kız gözden kaybolduktan sonra İngiliz subay hemen askerlerine kızın kim olduğunu öğrenmeleri için emir verir. Askerler hemen çarşı içindeki esnafa yanlarındaki tercümanları aracılığı ile sorarlar kızın kim olduğunu. Kızın saman satan bir dükkan sahibinin kızı olduğunu ve her gün babasına yemek getirdiğini söylerler askerlere. Aradan günler ve haftalar geçmesine rağmen İngiliz subay Keça Kafroş’u aklından çıkaramadığından, onu ilk kez gördüğü çarşıdaki yere gidip tekrardan görmek ister ve bunu sürekli yaparak kızın her geçişinde onu izler. Artık kararını vermiştir. İngiliz subay Keça Kafroş’a aşık olmuş ve onu kesinlikle babasından istemeyi kafasına koymuştur. İngiliz subayın bu aşkı zaten çarşı ahalisi ve hatta tüm Koya’da bilinip duyulduğundan, zaten hem Keça Kafroş hem de babası durumdan haberdardır. Kendisinde kızı babasından isteme cesareti bulan ve bu kararda emin olduğunu çevresine söyleyen İngiliz subay, kendisine herkesin bunun mümkün olamayacağını söylemelerine rağmen, Koya’nın önde gelenlerinden bir heyet ile Keça Kafroş’u istemek için bir akşam evlerine haber göndererek gelirler. Tütünler sarılır ve içilir, kahveler gelir ve gider, sonunda Koyalı Kürd önde gelenler İngiliz subay ve beraberindeki bazı diğer askerlerle birlikte, konuyu babaya açarlar ve cevabını dilerler. Keça Kafroş’un babası herkes tarafından sevilen, takdir edilen ve saygı duyulan olgun, ancak bir o kadar da Kürd kimliğine ve geleneklerine bağlı biridir. Lafı hiç uzatmadan, kızı ile bu konuyu onlar gelmeden önce konuştuğunu, kendisinin baba olarak böyle bir şeye razı olamayacağını, ancak yine de kızına da düşüncesini sorduğunu belirterek, kızının da Müslüman bir Kürd’ün dışında başkası ile evlenmeyi düşünmediğini İngiliz subay ve onunla gelenlere iletir. Eğer şart Müslüman olmaksa kendisinin Keça Kafroş’a olan aşkından dolayı İslamiyet’e geçip, geleneklere göre bir düğün dahi yapıp, kızını mücevherlerle donatacağını dahi eklese de İngiliz subay, samancının olurunu alamaz. Koyalı Kürdler babanın kararına saygı duyduklarını belirterek, misafirperverlikten dolayı samancıya ve ailesine teşekkür ederek oradan ayrılırlar.
İngiliz subay büyük bir hayal kırıklığı yaşamış ve derin bir depresyona düşmüştür. Haftalar ve aylar birbirini kovalar. İngiliz subay Keça Kafroş’a olan aşkı ve özleminden dolayı ondan başka bir şey düşünememektedir. Ne yapıp bir şekilde ona ulaşmalı ve onun kendisi ile evlenmesini sağlamalı diye planlar yapmaktadır. Artık kararını vermiştir. Bu işin başka çaresi ve çözümü yoktur. Keça Kafroş’u kaçıracaktır. Emrindeki bazı askerler ve arkadaşları ile bir gün planladıkları gibi Keça Kafroş’u kaçırıp aynı gün Süleymaniye’ye götürüp daha sonrasında da İngiltere’ye gidecek olan askeri bir uçak ile İngiltere’ye ve sonrasında subayın oradaki evine götürürler.
Büyük bir üzüntü, çaresizlik ve kızgınlık içinde Keça Kafroş’un babası kızını her yerde arar. Her ne kadar İngiliz konsolosluğu ve askeri temsilcileri ile görüşse de, kızını bulamaz ve ona bir türlü ulaşamaz.
Aradan yıllar geçer ve Keça Kafroş’un babasının saman dükkanına bir gün bir İngiliz ressam elinde bir kız tablosu ile gelir. Kendisinin, kızını kaçıran İngiliz subay tarafından gönderildiğini, artık onların evli, zengin ve mutlu olduklarını, yanında getirdiği tabloyu da İngiliz subayın talimatı ile kendisinin yaptığını ve tablodaki kızın da samancının kızı Keça Kafroş’un olduğunu söyler. Büyük şaşkınlık içinde yanındaki oğlu ile birlikte tablonun içinde bulunduğu açan samancı, tablodaki genç bayanın kızı Xetîca olduğunu görür ve hıçkırıklara ve gözyaşlarına boğularak tabloyu öpüp koklamaya başlar. Kucaklamış olduğu tablo ile yerde içi saman ile dolu yer minderinin üzerine oturur ve hem ağlar hem de Kürdçe ağıt yakar. Keça mina delal Xetîca!…..
O günden itibaren bu tablo başka yerel ressamlar tarafından da yapılarak çoğaltılmış ve, kilimlere, battaniyelere, halılara ve duvar halılarına ‘Keça Kafroş kikayesi olarak işlenmiş.
Rivayete göre; İngiliz subay seneler sonra Keça Kafroş’un ikinci bir tablo ile birlikte samancıya, ona kızı ile ilgili verdiği sözü tuttuğunu ve artık kızın tabloda görüldüğü sağlıklı, mutlu ve mücevherler içinde bir şatoda yaşadıkları mesajını göndermiş.
