Türkiye’de çayın en çok üretildiği yer Rize, en çok tüketildiği yer ise Erzurum. Kıraathane kültürünün hala baskın olduğu Erzurum’da genelde kıtlama çay içiliyor. Küp şekere oranla daha sert bir yapıda olan dökme olarak tarif edilen kıtlama şekerle çay içilirken önce şeker ağza atılıyor ve çaydan bir yudum alınıyor. Bu yudumdan sonra şeker dilin altından çıkarılıyor, ağızda biraz gezdirilmesinin ardından tekrar dil altına bırakılıyor. On yıllardır devam eden bu gelenekle hem çayın tadı saf bir şekilde alınıyor hem de şekerin sert olması ve yavaş yavaş erimesinden dolayı daha az şeker tüketimi yapılıyor.
Erzurum’da kahvehanelerde çayla birlikte şeker kaşığı gelmiyor. Sert kesme çay şekerle ve ince belli bardakla içilen bu çayın olmazsa olmazı ise limon. Öyle ki kentteki her kahvehanede servis edilen her çayın yanında bir parça limonun servis edildiğini görmek mümkün. Bu kahvehanelerde sigaranın içilmemesi ve kitapların olması da göze çarpan bir başka detay.
Coğrafi işaret belgesi verilerek tescillendi
Çay; Van, Muş, Bingöl, Kars ve Ağrı’da da genel olarak kıtlama içiliyor. Ama en göze çarpan kent Erzurum. Kıtlama çayın, burada daha eski bir kültür olması ve kent halkının sahiplenmesi bu yöntemin kentle özdeşleşmesini sağlamış. Öyle ki kentin kültürel öğeleri arasında yer alan bu geleneğin marka haline gelmesi için yoğun çabalar sarf edildi. Son olarak, Erzurum Ticaret Borsası Türk Patent kurumuna yaptığı başvuru olumlu değerlendirildi ve coğrafi işaret belgesi alan “kıtlama şeker”in ünü kayıt altına alındı.
Fabrikasyon şekerlerin aksine daha sert olan ve oldukça yavaş eriyen kıtlama şekeri bu şekilde kesiliyor
Yıldızer: Kıtlama çay Erzurum için tarihi bir kültür
Tarihi uzun yıllara dayanan kıtlama çay geleneğini Erzurumlu Seracettin Yıldızer ile konuştuk. Ömrü boyunca çayı kıtlama içtiğini söyleyen Yıldızer, kıtlama çayın kent için uzun tarihe dayanan bir kültür olduğunu belirtiyor. Şu sözlere yer veriyor: “Bu kentte tarihi bir kültür bu. Evlerde veya kahvehanelerde insanlar kıtlama çay içerler. Dışardan kente gelen ve kaşıklı çay içmeye alışan insanlar, bu manzarayı görünce şaşırıyor. Kesme şeker, Erzurum’a özgü bir şeker türü. Bu şekerin kireci özel, bu yüzden ağza attığında hemen dağılmıyor. Bu şeker, çok tatlı değil böyle mayhoş bir tadı var. Tabi bu çayın yanında limon eksik olmaz, her çay servisinde yanında mutlaka limon verilir. Önce limonu çayın içine bırakırsın, ağzına bir şeker attıktan sonra çaydan bir yudum alırsın. Şeker az eriyince çayın tadını da kapatmıyor. Böyle içince güzel bir tat alıyorsun ve artık bırakamıyorsun.”
Erzurum’lu Seracettin Yıldızer, ömrü boyunca kıtlama çaydan vazgeçmediğini söylüyor
Kıtlama çay geleneğinin olduğu birçok kentte kıtlama çay geleneği, yeni jenerasyon tarafından pek tercih edilmiyor. Dolasıyla yavaş yavaş terk ediliyor. Ancak Erzurumlu gençlerin bazıları hala çayı kıtlama olarak içiyor. Yıldızer, konuyla ilgili, “Bazı gençler içmeye devam ediyor ama daha yoğun olarak kıtlama çay içenler yaşlılar.” sözlerini kullanıyor.
