Teyit, kamuoyunun gerçek bilgiye erişmesinin önündeki engelleri ortadan kaldırmak ve yanıltıcı bilginin daha kolay ayırt edilmesini sağlamak için çıktığı yolda altıncı yaşını kutluyor.
Mehmet Atakan Foça
Kamuoyunun gerçek bilgiye erişmesinin önündeki engelleri ortadan kaldırmak ve yanıltıcı bilginin daha kolay ayırt edilmesini sağlamak için çıktığımız teyitçilik yolculuğunda bugün altıncı yaşımızı kutluyoruz. Yanlış bilginin kriminalize edilmeye çalışıldığı bugünlerde, teyitçiliğin, ardına aldığı eleştirel düşünür topluluklarla tarafsız ve bağımsız kalarak üretime devam edebilmesi her zamankinden daha önemli.
Yayın hayatına başladığımız 26 Ekim 2016’dan bu yana geçen sürede yarattığımız sosyal etki okurların Teyit’i tanımlarken seçtiği “doğru, güven, dürüst” kelimelerinde saklı. Yine de, imkan buldukça Türkiye’deki bilgi kirliliğinin boyutlarını ve Teyit’in bu alanda yarattığı pozitif etkiyi verilerle tartışmaya açma gayretindeyiz.
Bu yıl doğum günümüzde, çalışmalarımıza dair genel bir çerçeveyi verilerle destekleyerek sunmak istedik.
Siyasetle ilgili yanlış bilgilerin çoğu Erdoğan, CHP ve İBB hakkında
Yayınlarımızın tek taraflı olduğuna ilişkin (yansızlığımızın doğal delili olarak) çok farklı siyasi kesimlerden eleştiriler aldığımız oluyor. Teyit’in altı yıllık geçmişini önyargılarını kenara bırakarak dürüstçe inceleyen herkes gibi düzenli okurlarımız da çok iyi biliyor ki, dezenformasyonu, ardındaki grupların kimliği ayırt etmeksizin açığa çıkardık.
Yansızlığımızı geçen yıl boyunca siyaset kategorisinde yayınladığımız analizlerin verisiyle de destekleyebiliyoruz. Ekim 2021’den beri bu kategoride açığa çıkardığımız 150’den fazla yanıltıcı bilginin yüzde 25’inin siyasi figürleri, yüzde 24’ünün dış politika aktörlerini, yüzde 17’sinin hükümet ve kamu kurumlarını, yüzde 11’inin ise siyasi partiler ve belediyeleri hedefine aldığını görüyoruz.
Siyasi figürler üzerinden üretilen yanlış bilgiler arasında, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’la ilgili yanlış bilgiler ağırlıkta. Tespitlerimize göre aldatıcı bilgilerin; yüzde 24’ü Recep Tayyip Erdoğan hakkındayken, siyasi figürleri hedef alan yanlış bilgilerin yüzde 10’u CHP lideri Kemal Kılıçdaroğlu’nu, yüzde 8’i İstanbul Büyükşehir Belediye Başkanı Ekrem İmamoğlu’nu, yüzde 5’i ise İyi Parti lideri Meral Akşener’i hedefliyor.
Muhalif siyasi liderlerin imajları, söylemleri, faaliyetleri üzerinden üretilen bilgi kirliliği özellikle bu üç aktörde toplanırken, bakanlar ve danışmanlar da hesaba katıldığında, siyasi figürler hakkında tespit ettiğimiz yanlış bilgilerin yüzde 58’inin iktidar cephesine yöneldiğini, yüzde 31’inin ise muhalefet liderlerini hedef tahtasına koyduğunu ifade edebiliyoruz.
Siyasi partiler ve belediyeler hakkındaki sahte haberlere baktığımızda durum tam tersi. Siyasi partileri hedef alan tespit edebildiğimiz yanlış bilgiler arasında, muhalif partiler ve belediyeleriyle ilgili yanlış bilgilerin oranı yüzde 89. Bu yanlış bilgiler arasında özellikle CHP ve İstanbul Büyükşehir Belediyesi hakkındakiler ilk sırada.
İnternette tespit ettiğimiz yanlış bilgilerin sayısı, onları üretenlerin sosyal medya platformlarına dağılımıyla da değişiyor olabilir. Fakat, yayınlarımızdaki yanlış bilgilerin dağılımı Teyit’in makul bir dengede çalıştığını ispatlamaya yeterli.
Ezberlerle veya heyecanla hareket etsek peşinen muhalefet veya iktidarın diğerinden “daha yalancı” olduğu zannına herkes gibi kapılabilir, hatalı davranabilirdik. Siyasi kampın bir yakasından öte yakasına suçlayıcı bir tavırla değil, somut olguları açıkça delillendirerek hazırladığımız çalışmalar, Türkiye’de söz konusu sahte haber paylaşmak olduğunda bir tarafın ötekinden ayırt edilemeyecek kadar aktif olduğunu ortaya koyuyor.
Yanlış bilgi yayınlamakta hüner sahibi beş haber sitesi
1 Ekim 2016 – 13 Ekim 2022 tarihleri arasında yayınladığımız analizler kapsamında, yanlış bilgi içeren 2 bin 610 haber sitesi linki tespit ettik. Bu linkler baz alınarak, yanlış bilgilerin haber sitelerine dağılımında ilk beşte yer alan aktörlerin listesi şöyle;
medya pasta grafik
Teyit için sahte haberi kimin yayınladığından ziyade, kimin hatasını düzeltip, bunu duyurmaya istekli olduğunu bilmek daha önemli. Söz konusu hatayı kabul etmek olduğunda, bu beşli arasında yayınladığı sahte haberlerin yüzde 68’ini düzelten haberler.com’un en iyi performansı, sadece yüzde 21’ini düzelten Sabah’ın ise en kötü performansı gösterdiğini söyleyebiliriz.
Ayrıca en çok sahte haber yayınlayan beş kurumdan ikisinin açıkça iktidar kanadını, diğer ikisinin muhalif kanadı destekleyen, birininse görece daha ortada bir yayın politikası tutturduğunu ifade etmek, yanlış bilginin medyadaki siyasi kamplaşmaya nasıl dağıldığını göstermek açısından da önemli.
Yayınladığı sahte haberleri düzeltmede, onları yayınlamak kadar aceleci olmayan sadece bu beşli değil. Haber sitelerinde yayınlanan, tespit ettiğimiz 2 bin 610 sahte haber linkinin yüzde 68’i hala yayında. Yani gündemi takip ettiğimiz kurumsal haber mecralarında yer alan dezenformasyonun çok büyük bir kısmı, gerçekler kanıtlarla ortaya konmasına rağmen hayatta kalmaya, internette dolaşmaya devam ediyor.
Meta işbirliğinin etkisi
Meta’yla 2018’den beri sürdürdüğümüz işbirliği, Facebook ve Instagram’da işaretlenen hatalı bilgilerin daha az kişiye erişmesini sağlıyor. İnternet kullanıcılarını bilgi kirliliğinden uzak tutmayı kolaylaştıran bu mekanizmanın, yayıncılar tarafından eleştirilmesinin ve haber düzeltilerinin bu kadar az olmasının en önemli gerekçesi, haber sitelerinin yayınladıkları sahte haberler sayesinde de reklam geliri kazanması. Yönelttikleri tüm eleştirilere rağmen, bu mekanizmanın olumsuz sonuçlarından etkilenmek istemeyen 88 farklı haber sitesinin 448 haberini, Facebook’ta yaptığımız işaretleme üzerine düzelttiğini tespit ettik.
İlginizi çekebilir: Facebook – Teyit işbirliğinin yayıncılar üzerindeki etkisi ve öneriler
Tabii, bilgi kirliliği sadece internet medyasının problemi değil. Twitter, Facebook, Instagram, YouTube, Telegram, WhatsApp’ta tespit ettiğimiz on binlerce yanlış bilgi içeren link, sahte haber yaymayı kendisine şiar edinmiş yüzlerce sayfa var. Bunlar, ardında kimin ya da kimlerin olduğunu açıkça ortaya koymanın zor olduğu profiller. Hesap verme sorumlulukları, haber siteleriyle kıyaslanınca yok denecek kadar az. Sosyal medyadaki dezenformasyonu gazetecilik eleğinden geçirmeden yayınlayarak daha fazla insanın görmesine vesile oldukları için özellikle haber siteleriyle ilgili verileri paylaşmamızın sebebi bu.
Yayınlarımızı yansız ve hatasız sürdürebilmemiz, her gördüğümüzü ya da işimize geleni değil, metodolojimizin elverdiğini, incelenebilir olanı merceğe almamızdan kaynaklanıyor. Bizi teyit eden takipçilerimiz ve haber sitelerinin yaptığımız işaretlemelere yönelttiği itirazlar sayesinde hatalarımızı ve eksiklerimizi tespit etmemiz de çok kolaylaşıyor. 2016 Ekim’inden bugüne yayınladığımız 3 bin 239 analiz içerisinden yalnızca yedisinin sonucunu (örneğin “Yanlış” olduğunu ortaya koyduğumuz bir iddianın aslında “Doğru” olması gibi) değiştirmek ve okurlarımızdan özür dilemek zorunda kaldık. Yani hatasızlık oranımız yüzde 99,8.
Dezenformasyona karşı birlikte güçlenme
Bugüne dek Teyit’in yöntemlerini, çalışmalarını inceleme altına almış 54 akademik yayının çoğunda ifade edildiği gibi Teyit, medya, sosyal girişimcilik ve teyitçilik alanlarının kesişiminde, internetteki bilgi kirliliğiyle mücadele için altı yıldır öncü bir rol oynuyor. Bu sorumluluğu yerine getirebilmek için sürdürdüğümüz çalışmaların bazıları şöyle;
Deneyimlerimizi şeffaflaştırıp, çevrimiçi veya yüz yüze buluşmalarda paylaştık.
Son üç yılda, davet aldığımız veya bizim organize ettiğimiz 145 etkinlikte toplam 18 bin 582 kişiye çalışmalarımızı ve teyitçilik yöntemlerini aktarma şansı yakaladık.
Sadece 2022’de gerçekleştirdiğimiz eleştirel dijital okuryazarlık eğitimlerinden 2 bin 420 kişi yararlandı, bunların yarısı öğretmen, 89’u ise gazeteciydi.
İnternet kullanıcıları ve öğrenme topluluklarını eleştirel düşünce yöntemleriyle güçlendirdik.
#teyitpedia kategorisinde yayınlanan 431 yazıyla, teyitçilik hakkındaki gelişmelerden, doğrulama pratiklerinden ve en önemlisi eleştirel kaslarımızı nasıl aktif tutabileceğimizden bahsettik. Komplo teorileri ve sahte haberleri yakalama yollarından, doğru kaynak seçimine, internet araştırmacılığından, öğrenciler için eleştirel dijital okuryazarlık pratiklerine kadar geniş yelpazede 17 bilgilendirici kitapçık yayınladık.
Yeni medya girişimleri için destek mekanizmaları geliştirdik.
17 medya girişimi ve bilgi aktivistinin kapasitelerini geliştirerek işbirliği yapabilmesi ve medya alanında ciddi bir etki yaratabilmesinin önünü açtığımız topluluk programımız Factory’den son iki yılda farklı seviyelerde 50’den fazla işbirliğinin çıktığına şahit olduk. Aynı program kapsamında beş yeni medya girişimine altışar ay süren mentörlük desteği sağladık.
İstihdamın yanı sıra çalışanlar için refah içinde bir çalışma ortamı yarattık.
Altı yılda Teyit’te 38 kişi için tam zamanlı, sekiz kişi için yarı zamanlı istihdam yaratırken 71 stajyer için gazetecilik ve teyitçiliğe başlangıç imkanı sağladık. Sadece son iki ayda, araştırmalarıyla yanlış bilgi yakalama kapasitemizi arttıran 16 yeni bağımsız teyitçi aramıza katıldı.
İstihdam kadar önemlisi, Teyit ekibi için nasıl bir çalışma ortamı yarattığımız. Altı yılda girişimcilik ve sosyal girişimcilik ekosistemlerinde olduğu kadar medya ortamında da parmakla gösterilen standartlar geliştirdik. Medyanın dönüşmesine, sadece yayınlarımızla değil, çalışma ortamı standartlarımızla da öncü olmaya gayret gösteriyoruz.
Çalışanlarımız, ayda bir günlük menstrüasyon izninden, özel sağlık sigortasından, terapi seansları, spor salonu üyelikleri, sanat kursları veya mesleki eğitim dışındaki diğer kurslar için kullanabildikleri well-being paketinden ve bin 350 TL’lik yemek kartından faydalanabiliyor.
Bilgi kirliliğiyle mücadelede yeni cepheler
Geleceğe dair en önemli planlarımızı yaparken her zaman olduğu gibi sosyal etkimizi büyütmeyi hedefliyoruz. 2023’teki seçimler etrafında ortaya çıkabilecek yanıltıcı içerikleri ayırt edebilecek yeni yöntemler ve teknolojiler geliştirirken, siyasi figürlerin söylemlerini de sistematik şekilde ele alacağımız yeni bir metodoloji kuruyoruz. İsteğimiz sandığa giden seçmenin doğru karar alabilmesini sağlayacak kadar doğru bilgi tükettiğinden emin olmak.
İklim krizi, günlük siyasi polemiklerin çok ötesinde bir risk. Alınan önlemlerin yetersiz olmasının yanı sıra, dünyamızı kirleten büyük şirketlerin verdiği zarar da azaltılabilmiş değil. Üstelik, markaların aklımızla dalga geçercesine hileli reklamlar yayınladığına, sürdürülebilirlik çabalarını abarttıklarına, bir yandan dünyamızı yaşanmaz hale getirirken, öte yandan hassasiyetlerimizden beslenmeye çalıştıklarına tanık oluyoruz. Gelecek yıl Teyit’in markaların yeşil aklama ikiyüzlülüğünü ortaya seren işleriyle de bilindiği bir dönem başlayacak.
Elbette, tüm bunları siz değerli pürmerakların, teyitçilerin, eleştirel düşünürlerin desteği ve katkısıyla yapmaya niyetliyiz. Bir üyelik sistemi üzerinde çalışıyoruz. Pandeminin kesintiye uğrattığı bu çabaların 2023’te somutlaşmasını istiyoruz.
Biz altı yıl sonra kamu kurumlarının ve devlet ajansının yaptığı çalışmaları hatta ismini dahi kopyalamak zorunda hissettiği bir teyit organizasyonu olarak, geldiğimiz noktada, Türkiye’de dezenformasyona karşı direnç oluşturabilmek adına çok güçlü çalışmalar ortaya koyabildiğimize inanıyoruz. Bu ülkede kalmaya, Türkiye için çalışmaya, bu toplumda yaşayan insanların hayatlarına değer katmaya önem veriyoruz. Aklın ve birlikteliğin gücünü hissedebileceğimiz günlere bir nebze de olsa katkımız olduysa ne mutlu bize.
Nice yıllara Teyit!
Kaynak: https://teyit.org/ekipten-dezenformasyonla-bagimsiz-mucadelenin-oncusu-teyit-alti-yasinda
